106.3 Bài 1
Chứng chỉ: |
LPIC-1 |
---|---|
Phiên bản: |
5.0 |
Chủ đề: |
106 Giao diện Người dùng và Máy tính |
Mục tiêu: |
106.3 Trợ năng |
Bài: |
1 trên 1 |
Giới thiệu
Môi trường máy tính Linux có nhiều cài đặt và công cụ để điều chỉnh giao diện cho người dùng có hạn chế về khả năng sử dụng. Các thiết bị giao diện thông thường của con người (như màn hình, bàn phím và chuột/bàn di chuột) có thể được cấu hình lại cho từng trường hợp để khắc phục tình trạng suy giảm thị lực hoặc suy giảm khả năng chuyển động.
Ví dụ: người dùng có thể điều chỉnh bảng màu của màn hình để phục vụ tốt hơn cho người dùng bị mù màu. Ngoài ra, những người bị chấn thương lặp đi lặp lại cũng có thể tận dụng các phương pháp gõ và trỏ thay thế.
Một số tính năng trợ năng này được cung cấp bởi chính môi trường máy tính (như Gnome hoặc KDE), còn các tính năng khác sẽ được cung cấp bởi các chương trình bổ sung. Trong trường hợp của các tính năng bổ sung, quan trọng nhất là người dùng cần chọn được công cụ tích hợp tốt nhất với môi trường máy tính của họ để đạt được chất lượng hỗ trợ tốt.
Cài đặt Trợ năng
Tất cả các bản phân phối Linux chính đều cung cấp các tính năng trợ năng tương tự như nhau và có thể được tùy chỉnh bằng mô-đun cấu hình có trong trình quản lý cài đặt đi kèm với môi trường máy tính. Mô-đun cài đặt trợ năng trong Gnome được gọi là Trợ năng phổ quát (Universal Access) và trong KDE là Cài đặt hệ thống (System Settings), Cá nhân hóa (Personalization) và Trợ năng (Accessibility). Các môi trường máy tính khác (như Xfce) cũng gọi nó là Trợ năng trong trình quản lý cài đặt đồ họa của chúng. Tuy nhiên, chúng sẽ cung cấp ít bộ chức năng hơn so với Gnome và KDE.
Ví dụ: Gnome có thể được định cấu hình để hiển thị vĩnh viễn menu Trợ năng phổ quát ở góc trên bên phải màn hình nơi người dùng có thể nhanh chóng bật các tùy chọn trợ năng. Ví dụ: nó có thể được sử dụng để thay thế cảnh báo âm thanh bằng cảnh báo trực quan, nhờ đó mà người dùng khiếm thính sẽ nhận biết được cảnh báo hệ thống một cách dễ dàng hơn. Mặc dù KDE không có menu truy cập nhanh tương tự nhưng tính năng cảnh báo trực quan cũng có sẵn và được gọi là chuông trực quan.
Hỗ trợ Bàn phím và Chuột
Hoạt động của bàn phím và chuột mặc định có thể được sửa đổi để giải quyết các khó khăn nhất định về vấn đề di chuyển. Các tổ hợp phím, tốc độ lặp lại phím tự động và việc nhấn phím ngoài ý muốn có thể là những trở ngại đáng kể đối với người dùng bị suy giảm khả năng chuyển động cánh tay. Những thiếu sót khi gõ này được giải quyết bằng ba tính năng trợ năng liên quan đến bàn phím: Phím dính (Sticky keys), Phím nảy (Bounce keys) và Phím chậm (Slow keys).
Tính năng Phím dính có thể được tìm thấy ở phần Hỗ trợ đánh máy (Typing Assist) trong phần cấu hình Trợ năng phổ quát của Gnome. Nó cho phép người dùng nhập các phím tắt, mỗi lần một phím. Khi được bật, các tổ hợp phím như Ctrl+C không cần phải được nhấn và giữ cùng lúc. Trước tiên, người dùng có thể nhấn phím Ctrl, sau đó thả phím rồi nhấn phím C. Trong KDE, tùy chọn này nằm trong tab Phím sửa đổi (Modifier Keys) trong cửa sổ cài đặt Trợ năng. KDE cũng cung cấp tùy chọn Phím khoá (Locking Keys): nếu được bật, các phím Alt, Ctrl và Shift sẽ ở trạng thái "bị nhấn giữ" nếu người dùng nhấn chúng hai lần, tương tự như hành vi của phím Caps Lock. Giống như tính năng Caps Lock, người dùng sẽ cần nhấn lại phím tương ứng để trở về trạng thái ban đầu.
Tính năng Phím nảy sẽ cố gắng ngăn chặn những lần nhấn phím ngoài ý muốn bằng cách đặt độ trễ, nghĩa là một lần nhấn phím mới sẽ chỉ được chấp nhận sau khi một khoảng thời gian xác định đã trôi qua kể từ lần nhấn phím cuối cùng. Người dùng bị run tay có thể thấy tính năng Phím nảy rất hữu ích trong việc tránh nhấn một phím nhiều lần khi họ chỉ định nhấn một lần. Trong Gnome, tính năng này chỉ liên quan đến việc lặp lại một phím giống nhau; trong khi đó, ở KDE nó còn liên quan đến bất kỳ thao tác nhấn phím nào khác và được tìm thấy trong tab Bộ lọc bàn phím (Keyboard Filters).
Tính năng Phím chậm cũng sẽ giúp tránh đi việc gõ phím vô tình. Khi được bật, Phím chậm sẽ yêu cầu người dùng giữ phím trong một khoảng thời gian nhất định trước khi được chấp nhận. Tùy thuộc vào nhu cầu của người dùng, việc điều chỉnh độ lặp lại tự động trong khi giữ một phím cũng có thể sẽ hữu ích. Tính năng này có sẵn trong mục cài đặt bàn phím.
Người dùng có thể bật và tắt các tính năng trợ năng của Phím dính và Phím chậm bằng Cử chỉ kích hoạt (Activation Gestures) được thực hiện trên bàn phím. Trong KDE, người dùng nên chọn tùy chọn Sử dụng cử chỉ để kích hoạt phím dính và phím chậm (Use gestures for activating sticky keys and slow keys) để bật Cử chỉ kích hoạt. Trong khi ở Gnome, tính năng này được gọi là Bật bằng bàn phím (Enable by Keyboard) trong cửa sổ cấu hình Hỗ trợ đánh máy. Khi Cử chỉ kích hoạt được bật, tính năng Phím dính sẽ được kích hoạt sau khi nhấn phím Shift năm lần liên tiếp. Để kích hoạt tính năng Phím chậm, phím Shift phải được giữ trong 8 giây liên tiếp.
Người dùng thích sử dụng bàn phím thay vì chuột hoặc bàn di chuột có thể sử dụng phím tắt để di chuyển trong môi trường máy tính. Hơn nữa, một tính năng được gọi là Phím chuột sẽ cho phép người dùng tự điều khiển con trỏ chuột bằng bàn phím số. Tính năng này có trong bàn phím máy tính để bàn và máy tính xách tay cỡ lớn.
Bàn phím số được sắp xếp thành một lưới vuông nên mỗi số sẽ tương ứng với một hướng: phím 2 di chuyển con trỏ xuống dưới, 4 di chuyển con trỏ sang trái, 7 di chuyển con trỏ về phía bắc- tây, v.v… Theo mặc định, số 5 sẽ tương ứng với việc nhấp chuột trái.
Trong khi ở Gnome chỉ có một công tắc để bật tùy chọn Phím chuột trong cửa sổ cài đặt Trợ năng phổ quát thì trong KDE, cài đặt Phím chuột được đặt tại Cài đặt hệ thống, Chuột, Điều hướng bàn phím (Keyboard Navigation) và các tùy chọn như tốc độ và khả năng tăng tốc cũng có thể được tùy chỉnh.
Tip
|
Phím chậm, Phím dính, Phím nảy và Phím chuột là các tính năng trợ năng được cung cấp bởi AccessX - một tài nguyên trong phần mở rộng bàn phím X của Hệ thống X Window. Cài đặt AccessX cũng có thể được sửa đổi từ dòng lệnh bằng lệnh |
Chuột hoặc bàn di chuột có thể được sử dụng để tạo đầu vào bàn phím khi việc sử dụng bàn phím là quá khó khăn hoặc không thể thực hiện được. Nếu công tắc Bàn phím màn hình (Screen Keyboard) trong cài đặt Trợ năng Phổ quá của Gnome được bật thì bàn phím ảo sẽ xuất hiện mỗi khi con trỏ ở trong trường văn bản và văn bản mới sẽ được nhập bằng cách nhấp vào các phím bằng chuột hoặc màn hình cảm ứng giống như bàn phím ảo của điện thoại thông minh.
KDE và các môi trường máy tính khác có thể sẽ không cung cấp bàn phím màn hình theo mặc định, nhưng gói onboard có thể được cài đặt thủ công để cung cấp bàn phím ảo đơn giản có thể sử dụng được trong mọi môi trường máy tính. Sau khi cài đặt, nó sẽ có sẵn dưới dạng một ứng dụng thông thường trong trình khởi chạy ứng dụng.
Hành vi của con trỏ cũng có thể được sửa đổi nếu việc nhấp và kéo chuột gây đau cho người dùng hoặc không thể thực hiện được vì bất kỳ lý do nào khác. Ví dụ: nếu người dùng không thể nhấp vào nút chuột đủ nhanh để kích hoạt thao tác nhấp đúp, khoảng thời gian nhấn nút chuột lần thứ hai để nhấp đúp có thể tăng lên ở Tùy chọn Chuột (Mouse Preferences) trong cửa sổ cấu hình hệ thống.
Nếu người dùng không thể nhấn một hoặc bất kỳ nút nào trong các nút của chuột thì việc nhấp chuột có thể được mô phỏng bằng các kỹ thuật khác nhau. Trong phần Hỗ trợ nhấp (Click Assist) của Trợ năng phổ quát Gnome, tùy chọn Mô phỏng thao tác nhấp chuột phải (Simulate a right mouse click) sẽ tạo ra một cú nhấp chuột phải nếu người dùng nhấn và giữ nút chuột trái. Khi bật tùy chọn Mô phỏng thao tác nhấp chuột bằng cách giữ chuột (Simulate clicking by hovering), thao tác nhấp chuột sẽ được kích hoạt khi người dùng giữ yên chuột. Trong KDE, ứng dụng KMouseTool sẽ cung cấp những tính năng tương tự để hỗ trợ thao tác chuột.
Hạn chế về Thị giác
Người dùng bị suy giảm thị lực vẫn có thể sử dụng màn hình điều khiển để tương tác với máy tính. Tùy thuộc vào nhu cầu của người dùng, nhiều điều chỉnh trực quan có thể được thực hiện để cải thiện các chi tiết khó nhìn rõ trên màn hình đồ họa tiêu chuẩn.
Phần Xem (Seeing) của Gnome trong cài đặt Trợ năng phổ quát có cung cấp các tùy chọn có thể trợ giúp những người bị suy giảm thị lực:
- Độ tương phản cao (High Contrast)
-
sẽ làm cho các cửa sổ và nút bấm trở nên dễ nhìn hơn bằng cách vẽ chúng bằng màu sắc sắc nét hơn.
- Cỡ chữ lớn (Large Text)
-
sẽ phóng to kích thước phông chữ màn hình tiêu chuẩn.
- Kích cỡ con trỏ (Cursor Size)
-
cho phép chọn con trỏ chuột lớn hơn, giúp định vị trên màn hình dễ dàng hơn.
Một số điều chỉnh này không liên quan chặt chẽ đến các tính năng trợ năng, do đó chúng có thể được tìm thấy trong phần giao diện của tiện ích cấu hình được cung cấp bởi các môi trường máy tính khác. Người dùng gặp khó khăn trong việc phân biệt các yếu tố trực quan có thể chọn các chủ đề có độ tương phản cao để giúp xác định các nút, cửa sổ chồng chéo, v.v. một cách dễ dàng hơn.
Nếu việc điều chỉnh giao diện không đủ để cải thiện khả năng đọc trên màn hình thì người dùng có thể sử dụng chương trình phóng to màn hình để phóng to các phần của màn hình. Tính năng này được gọi là Zoom trong cài đặt Trợ năng phổ quát của Gnome; trong đó, các tùy chọn như tỷ lệ phóng đại, vị trí của kính lúp và điều chỉnh màu sắc có thể được tùy chỉnh.
Trong KDE, chương trình KMagnifier cũng cung cấp các tính năng tương tự nhưng nó sẽ có sẵn dưới dạng một ứng dụng thông thường thông qua trình khởi chạy ứng dụng. Các môi trường máy tính khác có thể sẽ cung cấp các kính lúp màn hình riêng. Ví dụ: Xfce sẽ phóng to và thu nhỏ màn hình bằng cách xoay con lăn chuột trong khi phím Alt đang ở trạng giữ.
Cuối cùng, những người dùng không có tùy chọn về giao diện đồ họa có thể sử dụng một trình đọc màn hình để tương tác với máy tính. Bất kể môi trường máy tính được chọn là gì, trình đọc màn hình phổ biến nhất dành cho hệ thống Linux là Orca và nó thường được cài đặt theo mặc định trong hầu hết các bản phân phối. Orca tạo ra một giọng nói tổng hợp để báo cáo các sự kiện trên màn hình và đọc văn bản dưới con trỏ chuột. Orca cũng làm việc với màn hình chữ nổi có thể làm mới - các thiết bị đặc biệt hiển thị các ký tự chữ nổi bằng các nốt nhỏ có thể cảm nhận được bằng đầu ngón tay. Không phải tất cả các ứng dụng dành cho máy tính đều được điều chỉnh để tương thích hoàn toàn với mọi trình đọc màn hình và không phải người dùng nào cũng có thể sử dụng chúng một cách dễ dàng. Vì vậy, quan trọng nhất là càng nhiều giải pháp đọc màn hình được cung cấp càng tốt để người dùng có thể lựa chọn.
Bài tập Hướng dẫn
-
Tính năng trợ năng nào có thể giúp người dùng chuyển đổi giữa các cửa sổ đang mở bằng bàn phím khi người dùng không thể nhấn các phím Alt và Tab cùng một lúc?
-
Những người dùng bị run tay thường vô tình làm ảnh hưởng đến việc gõ phím của họ. Tính năng trợ năng Phím nảy có thể hỗ trợ những người dùng này như thế nào?
-
Cử chỉ kích hoạt phổ biến nhất cho tính năng trợ năng Phím dính là gì?
Bài tập Mở rộng
-
Các tính năng trợ năng có thể không được cung cấp bởi một ứng dụng duy nhất và có thể sẽ khác nhau tùy theo môi trường máy tính. Trong KDE, ứng dụng nào sẽ giúp những người bị chấn thương tay bằng cách nhấp chuột bất cứ khi nào con trỏ chuột tạm dừng trong một thời gian ngắn?
-
Những khía cạnh nào của môi trường đồ họa có thể được sửa đổi để giúp mọi người đọc văn bản trên màn hình một cách dễ dàng hơn?
-
Ứng dụng Orca có thể giúp người dùng khiếm thị tương tác với môi trường máy tính bằng những cách nào?
Tóm tắt
Bài học này đã nói về các tính năng trợ năng tổng quát có sẵn trong hệ thống Linux. Tất cả các môi trường máy tính chính (đặc biệt là Gnome và KDE) đều cung cấp nhiều ứng dụng tích hợp và ứng dụng của bên thứ ba để hỗ trợ những người khiếm thị hoặc suy giảm khả năng chuyển động. Bài học đã đi qua các chủ đề sau:
-
Cách thay đổi cài đặt trợ năng.
-
Các cách khác để sử dụng bàn phím và chuột.
-
Các cải tiến máy tính dành cho người khiếm thị.
Các khái niệm và quy trình được đề cập tới là:
-
Cài đặt trợ năng bàn phím: Phím dính, Phím chậm, Phím nảy.
-
Tạo các thao tác chuột nhân tạo.
-
Bàn phím trên màn hình.
-
Cài đặt trực quan để nâng cao khả năng đọc.
-
Các chủ đề của máy tính để bàn có độ tương phản cao/cỡ chữ lớn.
-
Kính lúp màn hình.
-
Trình đọc màn hình Orca.
Đáp án Bài tập Hướng dẫn
-
Tính năng trợ năng nào có thể giúp người dùng chuyển đổi giữa các cửa sổ đang mở bằng bàn phím khi người dùng không thể nhấn các phím Alt và Tab cùng một lúc?
Tính năng Phím dính cho phép người dùng gõ phím tắt, mỗi lần một phím.
+. Những người dùng bị run tay thường vô tình làm ảnh hưởng đến việc gõ phím của họ. Tính năng trợ năng Phím nảy có thể hỗ trợ những người dùng này như thế nào? Khi bật Phím nảy, một lần nhấn phím mới sẽ chỉ được chấp nhận sau một khoảng thời gian nhất định trôi qua kể từ lần nhấn phím cuối cùng.
-
Cử chỉ kích hoạt phổ biến nhất cho tính năng trợ năng Phím dính là gì?
Nếu Cử chỉ kích hoạt được bật, tính năng Phím dính sẽ được kích hoạt sau khi nhấn phím Shift năm lần liên tiếp.
Đáp án Bài tập Mở rộng
-
Các tính năng trợ năng có thể không được cung cấp bởi một ứng dụng duy nhất và có thể sẽ khác nhau tùy theo môi trường máy tính. Trong KDE, ứng dụng nào sẽ giúp những người bị chấn thương tay bằng cách nhấp chuột bất cứ khi nào con trỏ chuột tạm dừng trong một thời gian ngắn?
Ứng dụng KMouseTool.
-
Những khía cạnh nào của môi trường đồ họa có thể được sửa đổi để giúp mọi người đọc văn bản trên màn hình một cách dễ dàng hơn?
Đặt kích thước phông chữ màn hình lớn trong cấu hình máy tính sẽ giúp đọc tất cả các văn bản trên màn hình một cách dễ dàng hơn.
-
Ứng dụng Orca có thể giúp người dùng khiếm thị tương tác với môi trường máy tính bằng những cách nào?
Orca là trình đọc màn hình tạo ra một giọng nói tổng hợp để báo cáo các sự kiện trên màn hình và đọc văn bản dưới con trỏ chuột. Nó cũng hoạt động với các thiết bị được gọi là màn hình chữ nổi có thể làm mới, vì vậy nên người dùng có thể nhận dạng văn bản bằng các mẫu xúc giác.